Pieter Both

geboren: 1568 in Amersfoort; overleden: 6 maart 1615

Functies bij de Compagnie

• Gouverneur-Generaal in Bantam: 19 december 1610 tot 6 november 1614
• Landvoogd van Ternaten: 1612 tot 6 november 1614

Biografie

De geboortedatum van Pieter Both is niet bekend, wel dat het geboortejaar 1568 was en de geboorteplaats Amersfoort. Van zijn jeugd is niet veel bekend. Alleen dat hij o.a. in Italië zich in de handel en de Italiaanse taal, de toenmalige handelstaal in het Middellandsezeegebied, heeft bekwaamd. Meer wordt er over hem duidelijk als hij als bevelhebber in december 1599 met vier schepen van de Nieuwe of Brabantsche Compagnie uit Amsterdam naar China vertrekt. Niet duidelijk is waarom de vloot niet naar China ging maar in Bantam arriveerde. Toen de vloot daar arriveerde lagen daar drie Nederlandse schepen van de derde vloot van de Oude Oost-Indische Compagnie te Amsterdam onder Steven van der Hagen voor anker. Ook de schepen van de vierde vloot van deze compagnie, o.l.v. Jacob Wilckens lagen op de rede van Bantam. De drie vloten sloten op 27 november 1600 een overeenkomst om gezamenlijk peper in te kopen. De gecombineerde vloot is gezamenlijk naar Patria vertrokken. Both keert in september 1601 terug met twee volgeladen schepen, de 'Verenigde Landen' en de 'Hof van Holland'. Vervolgens is hij enkele jaren afwisselend raad en schepen in Amersfoort. Op 1 maart 1603 trouwde Pieter Both met Sophia van Duverden van Voort. Zij krijgen vier of vijf kinderen waarvan er slechts twee overleven.

De in 1602 opgerichte Verenigde Oostindische Compagnie richt op 27 november 1609, na goedkeuring door de Staten-Generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën, een "Indische Regeringh" op, bestaande uit een Gouverneur-Generaal en een Raad van Indië, om de zaken in de Oost beter te organiseren en verzoekt Both in 1609 om de eerste Gouverneur-Generaal van Indië te worden. Waarom men hiervoor Both had uitgekozen is niet duidelijk. Zelf twijfelde Both aan zijn eigen geschiktheid omdat hij vrij slecht op de hoogte was van de situatie in Indië. Aan boord van de 'Wapen van Amsterdam' vertrekt Both in januari 1610 met een vloot van 8 schepen en komt ruim 10 maanden later, op 19 december 1610, in Bantam op Java aan. Op 1 oktober 1610 was het jacht 'Hazewind' al in Bantam gearriveerd. Het jacht was naar Indië gezonden om het 12-jarig bestand aan te kondigen en bracht tevens het bericht dat er een Gouverneur-generaal zou komen.

Both bracht een uitgebreide instructie mee. Hij moest een geschikte plaats zoeken die zowel geschikt was als rendez-vous voor de schepen als geschikt als centrum voor het bestuur. Hij moest corruptie bestrijden en forten bouwen om het monopolie in de Molukken te kunnen waarborgen. Voor de handel concentreerde Both (en zijn onmiddellijke opvolgers) zich op de Molukken. Toch werd als bestuurlijk centrum West-Java gekozen omdat de Molukken niet voldoende voedsel (rijst) konden produceren voor de eigen bevolking én de VOC dienaren. Bovendien was Java strategisch beter gelegen. Both sloot een verdrag met de koning van Jakatra, Widiak Rama, waarin vrije handel en vestiging, alsmede wederzijdse steun werd geregeld. Hij legde daarmee de kiem voor de stad Batavia (Jakarta). In 1613 sloot hij verdragen met de Koning van Ternate, Modasar, en de Koning van Makjan. Hij veroverde Timor op de Portugesen en verjoeg de Spanjaarden van Tidore.

Both droeg op 6 november 1614 zijn functie van Gouverneur-Generaal over aan Gerard Reynst en vertrok op 27 december 1614 (volgens van Putten 2 januari 1615) aan boord van het schip 'Banda' in een vloot van vier schepen (Banda, Delft, Gelderland, Geünieerde Provinciën), die een lading van 4,5 miljoen vertegenwoordigde, van de rede van Bantam. Both bereikte Patria echter niet. In de nacht van 5 op 6 maart 1615 vergingen tijdens een zeer zware storm zijn schip en twee van de drie andere schepen voor anker liggend voor de kust van Mauritius. Alleen de Delft overleefde de ramp. Tesamen met de gehele bemanning is Pieter Both daarbij verdronken. De op één na hoogste top van Mauritius heet nog steeds Pieter Bothsberg.

Bronnen

[1] Putten, L.P. van, 2002. Ambitie en onvermogen : gouverneurs-generaal van Nederlands-Indië 1610-1796. - Rotterdam: Uitgeverij ILCO-productions, 2002. - 192 p., [nl]
[2] Rietbergen, P.J.A.N., 1987. De eerste landvoogd Pieter Both (1568-1615) : Gouverneur-generaal van Nederlands-Indië (1609-1614) - deel 1. - Zutphen: De Walburg Pers, 1987. - 184 p., [nl]
[3] Valentijn, François, 2003. Oud en Nieuw oost-Indiën, deel IV/A. - Franeker: Uitgeverij Van Wijnen, 2003. [nl]