Palembang en Jambi

Overzicht van de vestigingen

Palembang, vanaf 1619, comptoir. Belangrijkste product: peper.
Jambi: 1615-1768 (met enkele onderbrekingen), comptoir, vanaf 1696 onder Palembang. Belangrijkste product: peper.

Palembang

Vanaf 1617 werden door de Compagnie betrekkingen met het sultanaat van Palembang (ook Palimbang) op Oost-Sumatra onderhouden. In 1619 bouwde de VOC er een comptoir. Een paar jaar later al, in 1621 (of 1622?), werd deze door gouverneur-generaal J.P. Coen opgeheven. Maar Palembang bleef belangrijk voor de VOC. De VOC-resident van Jambi bestelde de peper van de Palembangse handelaren, die zelf naar Batavia voeren om de peper te verkopen. Omdat dit de compagnie te weinig opleverde, vroeg Batavia de sultan toestemming opnieuw een kantoor te openen. Die toestemming werd verleend nadat de verovering van Malakka de vorst onder druk had gezet. In 1641 werd de overeenkomst gesloten en een nieuwe loge werd schuin tegenover de kraton op de rechteroever van de rivier de Moesi gebouwd. De peper zou voortaan exclusief aan de Verenigde Oostindische Compagnie verkocht worden, de VOC kreeg het monopolie op de invoer van opium en textiel. Het contract met de sultan hield ook in dat de VOC-resident de zeggenschap had over alle buitenlandse schepen die de haven van Palembang aandeden. Zo kon de compagnie de sluikhandel controleren. Ondanks deze privileges bleef de Compagnie afhankelijk van de sultan, die bepaalde of de eisen van de resident toelaatbaar waren of niet. De controle op de scheepvaart op Palembang leidde tot onrusten waarbij in 1658 twee VOC-schepen gekaapt werden en het grootste deel van de bemanning gedood werd (Valentijn noemt de namen van de schepen niet). In 1659 was een conflict tussen de sultan en de Hoge Regering zo hoog opgelopen dat de VOC onder leiding van Jan van der Laan een expeditiemacht van 700 man uitrustte die Palembang innam en verwoeste. Pas in 1662, na een blokkade van de Moesi-rivier door VOC-schepen, was de vorst bereid het contract van 1642 te hernieuwen. Zo verzekerde de Compagnie zich van het monopolie op de peperhandel. De loge werd nog sterker herbouwd en aan de andere kant van de rivier werd naast de oude verwoeste kraton een nieuw kraton gebouwd.
In de 18de eeuw leverde Palembang gemiddeld 50.000 pond witte peper per jaar.

Bangka

Omdat Palembang van oudsher de souvereiniteit had over Bangka en Billiton kon de VOC een deel van de tin-inkomsten van Bangka opeisen. Al in 1668 vestigde de Verenigde Oostindische Compagnie op Bangka een post. Pas na 1710 toen de winning van tin serieuzer werd aangepakt, werd Bangka belangrijk voor de Compagnie.

Jambi

In 1615 had de Verenigde Oostindische Compagnie voor de peperhandel al een klein kantoor in Jambi, de hoofdstad van het gelijknamige koninkrijk aan de oostkust van Sumatra, gebouwd, even later gevolgd door de Engelse EIC. In 1617 werd dat kantoor door brand verwoest toen de Portugezen de plaats aanvielen. Daarop werd een nieuwe loge gebouwd die in 1636 op eenzelfde manier verloren ging. In 1638 werd opnieuw een handelskantoor gebouwd die in 1643 alweer verbouwd moest worden. Rond 1658 vond er weer een verbouwing plaats.
Jambi plaats was van belang voor de leverantie van peper want het was een van de meest productieve gebieden en de peper was er goedkoop. In het begin van de zeventiende eeuw waren het vooral Portugezen en Chinezen waarmee de compagnie moest concurreren. Ook de Engelsen waren voortdurend geduchte rivalen in de strijd om de peper uit Jambi. Pieter Soury slaagde erin in 1643 voor de VOC het pepermonopolie te bemachtigen, in ruil voor haar bescherming van de stad Jambi. Daarna werd Jan Puijt resident en werd de handel en de loge verwaarloosd. Rijckloff van Goens werd aangewezen als zijn opvolger.
In 1690 werd het opperhoofd van de factorij Sybrand Zwarts vermoord waardoor de goede verstandhouding met Jambi verstoord werd. Omdat de inkomsten uit dit comptoir verminderden besloot de Hoge Regering in Batavia in 1696 de bezetting van de handelspost in te krimpen en het kantoor onder het comptoir van Palembang te stellen. Hoewel de Engelsen Jambi al in 1679 hadden verlaten meende de VOC in 1707 dat het verstandig was de bezetting toch weer te vergroten om er zeker van te zijn dat de Engelsen niet terug konden komen.
Toen Abraham Parras in september 1707 als resident in Jambi kwam was de loge in zeer vervallen staat. Het jaar daarop besloot de Hoge Regering tot de bouw van een nieuwe pagger aan de zuidwest-zijde van de rivier. Mogelijk is dit dezelfde loge als die bij de monding van de rivier was gebouwd en die in 1756, blijkens een kaart in de Ligtende Zeefakkel van Gerrit de Haan, verlaten was.
In 1766 werd de loge platgebrand als vergelding voor de arrestatie van enkele Jambiërs die het handelsmonopolie van de VOC ontdoken. In 1768 werd de vestiging Jambi definitief gesloten.

Opperhoofden van Palembang en Jambi

Palembang			|	Jambi
N. Hoogland	1620-	koopman	|	Andries Souri	1616-1620	koopman
Maarten van Rees	1645		|	Andriaan van der Dissen	1620-1623	koopman
Melchior Hurdt	1669	koopman	|	comptoir gelicht
Willem Sabelaar	1684-1690	koopman	|	Kornelis van Houten	1636-
N. Bolton	1690-1695		|	Pieter (of Jacob) de Goyer	1659-1660	koopman
Johan Sibens	1695-1696	koopman	|	Evert Michielszoon	1663-1665
Johan Kornelis d'Ableing	1697-1698	koopman	|	Dirk de Haas van Esens	1665-
Willem Witmond	1698-1699	koopman	|	Willem Volger	1669-
Johan Jacob Erberveld	1699-1704	koopman	|	Sybrant Zwart	tot 1690	vermoord
Johan Aouwer	1704-1706	koopman	|	Joannes Reaal	1691-1694
Pieter Metzu	1706-1709	koopman	|	Govert Knol	1694-1696
Walrave de Leli	1709-1711	koopman	|	comptoir gelicht
Abraham Patras	1711-1715	koopman	|	Adriaan Weiland	voor 1706
Izaak Panhuis	1716-1717	koopman	|	Abraham Patras	1707-1711
Karel van der Putten	1717-1718	koopman	|	Izaak Panhuis	1711-1716
Henrik Verburg	1718-1719	koopman	|	Karel van der Putten	1716-1717
Pieter Kesteloot	1719	koopman	|	Paulus van der Stoppel	1718-...
Kornelis Groeneveld	1720	koopman	|	Willem Daams	1721-dec. 1722
Henrik Bruining	1721-na 1723		|	Kornelis Vermeulen	1722-1724
...			|	Izaak Gouin	1724-
			|	...

Bronnen

- Roever, A.G. de, 2008. - Grote Atlas van de Verenigde Oost-Indische Compagnie : III Indische Archipel en Oceanië
- Schilder, Günter , et al. (samenst.), 2006. - Grote Atlas van de Verenigde Oost-Indische Compagnie / Comprehensive Atlas of the Dutch United East India Company : I Atlas Isaac de Graaf / Atlas Amsterdam.
- Valentijn, F., 2004. - Oud en Nieuw oost-Indiën, deel V/A.
- Atlas of Mutual Heritage