Nicolaas Witsen, 1671:
Verklaringen van scheeps Spreeekwoorden, en verscheiden eigen benamingen
In het scheepsbouw-standaardwerk "Aeloude en Hedendaegsche Scheeps-bouw en Bestier" van Nicolaas Witsen, voor het eerst uitgegeven in 1671, zijn "Verklaringen van scheeps Spreeekwoorden, en verscheiden eigen benamingen" opgenomen. Deze woordenlijst, die in het algemeen gericht is op scheepsbouw, scheepvaart en ook wel visserij, wordt op deze pagina's integraal weergegeven in de oorspronkelijke spelling. Vanwege de leesbaarheid is de schrijfwijze van de "s", destijds als een soort "f" geschreven, in deze lijst als "s" weergegeven. Een enkel lemma komt dubbel voor omdat dat in het origineel ook zo is. De volgorde kan iets afwijken van het origineel omdat die lijst niet strikt alfabetisch is.
| Meegaen | Doordrijven, aen komen, verdrijven of naesleepen. 't Ancker gaet met, of gaet deur. |
| Meer-touwen | Touwen, om de scheepen aen landt mede vast te maeken. |
| Meeren of maren | Een schip binnenshavens vast maeken. |
| Melken | Ziet luien. |
| Men bezeilt altydt niet, dat men bestevent | Oneig. 'tluckt altijdt niet. |
| Met de laetste schepen t'zeil gaen | Oneigentlijck: te laet komen, en te zeer zemmelen. |
| Met een druil iets doen | Jetwes langzaem doen. |
| Met een opgerecht zeil iemandt aen boort komen | Oneigentlijck : met haest en toorn iemandt aen komen. |
| Met open halzen zeilen | Voor windt zeilen. |
| Midscheeps het roer | Is gezeght, stiert zoo, dat de roer-pen, of kolder-stok, met de steven in een streeck zijn. |
| Minut-lijn | Een dunne lijn, daer men zomtijts een planckjen aen 't einde vast maakt, met een weinig loot : hier van is 't gebruik gissing te maken, hoe veel men gezeilt heeft, doch alzoo zelden gebruickt werdt, late achter 't zelve te verklaren. |
| Misverstant van streek | Dit zegt men te zijn, wanneer men niet weet, hoe het landt van zich leit. |
| Moeten | Zachjens opduuwen. Moet het roer : dat's duuw zacht. |
| Monnicken | De beting-stutten, die recht op staen, anders Speenen. |
| Morlen | In het schips ruim arbeiden by donker en den tast. |
| Motverig hout | Hout, daer hier en daer plecken in zijn, na de gedaente en verw, als de vederen van motten. Dit is onbequaem onder water, doch goet boven water. |
| Mouzon | Een windt, die een gezetten tijdt uit eene hoeck waeit, en een gezetten tijdt uit een andere hoeck. |
| Muizen | Toegedraeide touwen op de kabelaring en elders. |
| Nacht-huis | Een klein huisken, 't geen voor de man te roer staet, zonder yzer t'zaem gezet, alwaer het compas mitsgaders een lampe inhangen. |
| Naet-prezennig | Lange smalle zeil-doeks zomen, die men gepikt en geteert, gebruikt om de scheeps voege te decken. |
| Nagelen | Het schip onder met kleine spijkers beslaen. |
| Nebben | De boven-enden van de knies, tegen de balken aen. |
| Neus-kijker | Een man, die voor op het schip uit ziet na klippen en stranden. |
| Neute | Een kruisjen op het ent van de anker-schaft, daer de stock zijn vastigheit aen heeft. Ziet oogh. |
| Niet hoger zeilt | En zeilt niet nader aen de windt of daer heen, waer de wint van daen komt. |
| Niet lager | Zeilt niet meerder daer heen, waer de wint heen waeit, en laet het schip niet afvallen. |
| Niet nader het roer | Laet het schip weinig afvallen, daer de wint heen waeit, of na ley, en nadert niet meerder met de steven na het gewest, daer de wint van daen komt. |
| Nocken | De zeilen by de Nock vast binden. |
| Nok-gordings | Reepen of touwen om de nok te beheeren, en te bestieren : de ly nock-gordings werden eerst ingehaelt, op dat de loef nock-gordinghs te gemacklijcker volgen. |
| Nok-ooren | Siet schoot-hoornen. |
| Noortwesteringh en Noortoosteringh Werdt van de co | |
| om schoot-vry te zijn. In Koerlandt is onlangs een | |
| Omboxen | Ietwes zwaers met koevoeten, of hantspaken om zetten. anders boxen. |
| Ombrassen | De zeilen van het schip om halen, met bras-touwen, als men wendt. |
| Omhalzen | Met de halzen de zeilen omhalen in't wenden. |
| Omslojen | 0mzwicken. |
| Onder de windt laten loopen | Het galjoen in de windt zetten wachten. |
| Onder deur rijden | Als men in storm aen ancker legt, en tommelt, en dat de schoffels of zee-baren over 't schip vliegen. |
| Onder een goet ly goet zeilen | Met ruime windt zeilt men snel. |
| Onder een staenden zeil is goet roeyen | Oneig. wanneer jemandt vast inkomen heeft, en dan tot gelt-winning zich daer en boven noch bevlijtigt. |
| Onder of over strijcken | Met plancken decken, of beschieten. |
| Onder zee gelegt zyn | Wanneer men in storm een bylegger heeft, en zonder zeil drijft, zoo dat de golven, op de steven en zijden breken : dan wert het roer vast gebonden, of wel met veel mannen gehouden ; 't geen het zekerste is : anders by leggen. |
| Onder't zeil gaen | Beginnen te zeilen. |
| Onderscheut zijn | Zoo na zijn dat men beschieten kan. |
| Ongemaniert in Zee leggen | Seer schudden en bewegen. |
| Ongemaniert zyn | Wert gezegt van schepen, die niet wel na haer roer luisteren, en niet vaerdigh in 't wenden zijn, of ongeschicktelijck door zee gaen. |
| Ongezont schip | Een schip, dat niet gemacklijck wendt, ofte overstaegh wil; oock dat niet wel by de windt zeilt. Van welk laetste korte schepen de meeste noot hebben. |
| Onklaer zijn | Zegt men van touwen, die warren, ofte met slagen zijn. |
| Ontracken de bezaens roe | De bezaens Roe van zijn mast los maken, en overdwars zetten, 't geen geschiet by voor wint, ofte als alle de zeilen trecken konnen; om spoet te maken : met een rack is de roe aen de mast vast, anders deursteecken. Staet te weten dat de bezaen by zoo een geval zonder dezen toestel weinigh dienst doet. |
| Ontslaen | Los maken. |
