Nicolaas Witsen, 1671:
Verklaringen van scheeps Spreeekwoorden, en verscheiden eigen benamingen
In het scheepsbouw-standaardwerk "Aeloude en Hedendaegsche Scheeps-bouw en Bestier" van Nicolaas Witsen, voor het eerst uitgegeven in 1671, zijn "Verklaringen van scheeps Spreeekwoorden, en verscheiden eigen benamingen" opgenomen. Deze woordenlijst, die in het algemeen gericht is op scheepsbouw, scheepvaart en ook wel visserij, wordt op deze pagina's integraal weergegeven in de oorspronkelijke spelling. Vanwege de leesbaarheid is de schrijfwijze van de "s", destijds als een soort "f" geschreven, in deze lijst als "s" weergegeven. Een enkel lemma komt dubbel voor omdat dat in het origineel ook zo is. De volgorde kan iets afwijken van het origineel omdat die lijst niet strikt alfabetisch is.
| Inzwaluwen | Planken in een voegen. |
| Jok op't stuer zetten | Talien op de roer pen zetten, in de Constapels kamer, of oock wel een touw alleenigh aen het einde van de pen maken, waer mede de Man te roer geholpen wert, by hart weder. |
| Juffers | Zijn blocks zonder schijven, met yzer beslagen daer men de hooft-touwen en staggen mede aenzet, hier zijn hanepooten door geschoren. |
| Kabel insteken | Het kabel aen de anker-ring vast maeken. |
| Kabel korten | Het kabel thuis halen, of om spil winden, als men't anker van zins is te lichten. |
| Kabel larga | Een zwaer touw, zeer hecht geslagen, 't geen om spil en masten gaet dienende om 't kabel in te winden, 't welck daer aen gezeist wert : als dan gaet dit om de spil, en wert weder los gemaeckt, als het tot de spil (omgewonden werdende) gekomen is : daer na bint men 't by het kluis wederaen, en zulx, om dat men met dit touw beter winden kan. |
| Kabel om | Wint het anker. |
| Kabel uitsteken | Het kabel bot geven. |
| Kabel-gat | Een afschutzel ofte kamer voor in't schip op zommige in 't hol, op andere in't verdeck, of op de koebrugge, daer de touwen in bewaert worden. Op schepen naer Indien, dienen zy tot slaep plaets der Soldaten : de kooyen, welcke boven elkandre in 't rondt staen zijn zeer eng en naeuw. |
| Kabelaringh | Een kabel-touw binnen scheeps-boort, daer men het ancker touw mede wint. Dit gaet voor tegen steven binnewaerts over drie rollen heen. |
| Kaeien de rees | De rees scheef en vast maecken, wanneer het schip in de haven legt, 't geen geschiet, op dat zy niet tezeer en slingeren, of te veel windt vangen, en de touwen krenken. |
| Kaek | Een opkomende harde windt. |
| Kaelen-boeg | Een boeg, daer geen ankers op leggen, ofte een schip, dat zijn ankers quijt is. |
| Kaelen-steng | Een steng zonder mars, als op Katten. |
| Kaepen | Hoog op getimmerde gevaerten van houte palen ; die de zee-luiden voor baken en kentekens dienen. |
| Kaidraeien | Met klein vaertuigh aen groote schepen vaeren, om waren te venten. |
| Kalefaten | Her veroude aen een schip herstellen, waer van daen het woort kalefatingh. |
| Kalken | Scheepen onder water met kalck besmeeren, tegen de worm, 't welk veel om de west gedaen wort. |
| Kam | Een smal stuck houts, dat onder aen den Uytlegger komt, daer twee gaten in zijn, die het zelve gebruick geven, als de hals klampen, 't geen is de groote hals toe te zetten : gelijck mede de focke-hals toegezet werdt. |
| Kammen | Twee lange houten daer ronde gaten in zijn, onder de rees vast gespijkert, waer de zeilen aengeregen werden. |
| Kan zeilen noch drijven | Het schip is loom, en wil niet voort. |
| Kardeel | Een touw daer men de zeilen mede opheist. |
| Kardoes | Een bundelken papier of leder, gevult met bus-kruyt, de maet tot dit of geen geschut zijnde. |
| Kardoes-scherp | Veelderhande klein yzerwerck 't geen in kardoezen gedaen wert, en zoo in de stucken gestoocken. |
| Kardoes-stok | Een vorm daermen de kardoezen opnaeit, 't zy van linnen, papier, of perkement. |
| Karviel-schip | Zijn van outs schepen geweest, die met dubbelde nagels waren gemaeckt, een groote met een kleine op malkanderen geslagen hebbende, met smalle boegen, en brede achterenden, der gestalte als een bijtel. Van Karviel-scheepen zegt D. Velitts, in zijn beschrijving van Hoorn het volgende. In 't jaer 1460 werden hier (te Hoorn) de eerste Carviel-schepen gemaeckt, daer men te vooren niet hadde dan Hulken, Razeilen en Krajers, en die altemael gewracht Crap-schuits wjze met de planken op malkander. Deze Karviel-schepen hebben haer naem van Carabus, 't geen van outs by de Latijnen zeker aerd van schepen is geweest. |
| Karviel-werck | hout-werk daer van de planken of balken, met haer kanten over elkandre schieten. |
| Kat | Een werp-anker. |
| Kat | Een block daer een jein, of een looper door vaert, om zwaer werck te doen. |
| Katte-spoor | Balck banden die op den scheeps-bodem leggen, stercktens halve. |
| Katten | By hart weer, als men vreest, dat het anker niet houden zal, een lichtanker met een welgesmeert oog van touw, om 't kabel slaen, en dat na de gront op 't grootanker zenden, 'tgeen hem helpt houden. |
| Katten op lant of strant | Palen slaen voor de Anker-stock, op dat zy niet los en glippe. |
| Kbie-hals | De bogt, die in de knie is. |
| Keelen | Smalle enden van breede planken, dus gehackt, om te bequamer te voegen. |
| Keering | Het gat of kooker, daer de mast in staet, op Haring-buizen. |
| Keggen | Wiggen te scheep. |
| Kenteren | Het schip op zy halen, om schoon te maecken, tegen droog aen: oock keeren, en wenden. Als de schepen lange in zee zijn, zonder schoon gemaeckt te werden, groeit daer gras aen, 'twelck de vaert verhindert : en my gedenckt gras aen Engelsche scheepen gezien te hebben, 't geen de lengte van 18 duim hadde. |
| Kerven | Het Anker-touw afhacken, in tijdt van noot, oock touwen bereiden, wanneer men een schip toetakelt. |
| Kiel hangt | De kiel komt een weinig laeger, als gewoonlijk. |
| Kiel-halen | Het schip over een zijde by de mast neerhalen, om schoon te maeken. |
| Kim-bedden | Zijn de planken en balken, daer de kimmen ofte het schips eerste rondigheit op ruft. |
| Kimmen | De planken, daer het schip onder zijn bocht krijgt, buitenwaerts aenzetten : welcke kimgangen werden genaemt. |
| Klaes | Een nijp-tangh, daer men de planken mede buigt en dwingt. |
| Klaver | Zijn drie kringen die men achter boven op het roer trekt, wanneer het gemaeckt zal werden, om het zelve daerna uit te houwen. |
| Kleden | Het zwaere wandt omwinden en woelen, als staggen en hooft-touwen, om des te stercker te zijn. Wanneer het schip aen ancker leght, wert het touw in de kluis insgelijcx bekleet, op dat het niet stucke rijde. |
| Klim-stag | Een touw, daer de maets by voor op langhs de boegh-spriet klimmen. |
| Klinck | Het krom omgeslagen ent van een spijker of bout. |
| Klinck-werck | Hout-werck, daer van de planken of balcken op elkandre leggen, met hun kant. |
| Klinken | Stucken hout aen een slaen. Hoofden van spijkers om slaen. Iets buiten boort toe drijven. |
| Kloeten | Een klein vaertuigh, met een boom voort douwen. |
